Nhân Học Đối Diện Với Những Vấn Đề Của Thế Giới Hiện Đại

Kể từ sau công trình nổi tiếng Race et histoire (Chủng tộc và lịch sử, Huyền Giang dịch) được Hội khoa học lịch sử Việt Nam xuất bản năm 1996, khoảng mười năm trở lại đây có thêm ba công trình của ông được dịch ra tiếng Việt. Claude Lévi-Strauss vẫn là con khủng long kỳ vĩ của ngành nhân học, dân tộc học.

Mùa xuân năm 1986, Claude Lévi-Strauss (1908-2009) tới Nhật Bản lần thứ tư, theo lời mời của quỹ Foundation Ishizaka, thuyết trình ba buổi ở Tokyo về chủ đề nhân học. Ông chọn tiêu đề chung cho ba bài giảng là L’Anthropologie face aux problèmes du monde moderne (Nhân học đối diện với những vấn đề của thế giới hiện đại), đó cũng là tên cuốn sách này.

L’Anthropologie face aux problèmes du monde moderne (xuất bản năm 2011, sau khi Claude Lévi-Strauss mất) thuộc bộ sách “La Librairie du XXIe siècle” (ra đời năm 1989) do nhà sử học Maurice Olender chủ trì, với hơn 200 đầu sách của các học giả lớn được ấn hành.
Claude Lévi-Strauss không ngừng ưu tư về các vấn đề xã hội, về mối quan hệ giữa chủng tộc, lịch sử và văn hóa - những vấn đề nền tảng trong trước tác của ông. 
Trong tác phẩm này, ông tập trung bàn về: 1) Sự cáo chung của văn hóa bá quyền phương Tây; 2) Ba vấn đề lớn của thế giới đương đại: giới tính, sự phát triển kinh tế và tư duy huyền thoại; 3) Công nhận sự đa dạng văn hóa: những điều chúng ta học được từ nền văn minh Nhật Bản. Trong khi nhấn mạnh tầm quan trọng của nhân học như là một “chủ nghĩa nhân đạo dân chủ” mới, Claude Lévi-Strauss khảo vấn về “Sự cáo chung của văn hóa bá quyền phương Tây”, về mối quan hệ giữa thuyết tương đối văn hóa và phán xét đạo đức. Khi khảo sát về những vấn đề của một xã hội toàn cầu hóa, ông khảo vấn cả những thực tiễn kinh tế, các vấn đề liên quan đến thụ tinh nhân tạo, mối quan hệ giữa tư duy khoa học và tư duy huyền thoại.
Qua ba chủ đề nêu trên, Claude Lévi-Strauss thể hiện những lo lắng ưu tư của mình về những mối tương đồng của các hình thức khác nhau của sự “bùng nổ tư tưởng” và sự hình thành chủ nghĩa cực đoan…
Nhận xét về các công trình Nhân học đối diện với những vấn đề của thế giới hiện đại, nhà sử học Maurice Olender viết trong “Lời tựa” rằng: “Tác phẩm của Claude Lévi-Strauss được cả thế giới công nhận và hiện nay đã trở thành điểm khảo nghiệm tư tưởng hướng về tương lai.”
Cuốn sách này được xuất bản trong khuôn khổ hợp tác giữa Omega+ với dự án Vietnamica thuộc Hội đồng Nghiên cứu châu Âu. 

+NHẬN XÉT:

“Cuốn sách Nhân học đối diện với những vấn đề của thế giới hiện đại sẽ là món quà dành tặng cho các bạn trẻ, các sinh viên và các nhà nghiên cứu mới vào nghề, bắt đầu có hứng thú say mê tìm hiểu về nhân học nói chung và Lévi-Strauss nói riêng. Đây là những kiến thức nhập môn về nhân học cũng như tâm thế của nhà nhân học trước những vấn đề cốt yếu của thế giới hiện đại. Cuốn sách bao quát rất nhiều chuyên ngành, từ tự nhiên đến xã hội, từ sinh học đến khảo cổ, từ kinh tế hiện đại đến huyền thoại xa xưa. Thậm chí dự báo của tác giả về các đại nạn do các loài vi rút lây lan cũng được nói đến trong cuốn sách nhỏ này. Và ngay lúc này đây, chúng ta đang hiểu rõ nhất hiểm nguy và hậu quả khôn lường của chúng qua đại dịch toàn cầu do vi rút corona gây ra. 
Trong biển rộng tri thức mà xu hướng toàn cầu hóa thông tin có thể đem đến, mỗi chúng ta chỉ có thể chọn lọc, nhận diện và hành động theo phương cách của riêng mình nhằm đối diện với những vấn đề của cá nhân và xã hội. Xét cho cùng, như Lévi-Strauss đã từng kết luận một cách khá bi quan, dù rất thực tế, rằng con người đến và đi đều ở trạng thái trần truồng, chẳng thể mang theo được gì cùng với thân xác hư nát. Kết thúc cuốn sách L’Homme nu (Con người trần truồng, 1971), ông chỉ buông thõng đúng một từ Rien (không) tức là “không còn gì cả!”. Chỉ độc một từ Rien ấy thôi, nhẹ hẫng, bất lực và đầy tiếc nuối, như một kiếp người trần trụi vừa hòa mình vào cõi thinh không…” 
Nguyễn Thị Hiệp  - Viện Khảo cứu Cao cấp Pháp (EPHE)

+TRÍCH DẪN:

“Những gì mà cái nhìn của chúng tôi, những người phương Tây khác, chiếu vào Nhật Bản khẳng định rằng mỗi nền văn hóa là đặc thù và toàn bộ các nền văn hóa, mà từ đó loài người được tạo nên, không thể chỉ tồn tại và hưng thịnh bằng cách vận hành theo một nhịp độ song song lúc mở, lúc đóng, lúc bị lệch pha, khi thì trùng khớp trong độ dài thời gian. Để giữ tính độc đáo và đứng vững trước các nền văn hóa khác, những sự khác biệt có thể làm phong phú thêm cho nhau, tất cả mọi nền văn hóa cần phải được là chính mình, cái giá phải trả cho việc là chính mình là sự câm điếc trước những giá trị khác nhau một cách toàn cục hay bộ phận.”
“Nhân học dạy cho chúng ta biết mỗi phong tục, mỗi tín ngưỡng đối với chúng ta có vẻ lập dị, phi lý khi so sánh với những phong tục và tín ngưỡng của chúng ta, nhưng chúng lại là một bộ phận trong một hệ thống mà sự cân bằng nội tại được hình thành qua hàng thế kỷ, và từ chỉnh thể này, ta có thể triệt tiêu một yếu tố mà không có nguy cơ phá hủy phần còn lại. Ngay cả khi nhân học không mang lại những thông tin khác thì chỉ yếu tố này thôi cũng đủ để công nhận vị trí ngày càng quan trọng của chuyên ngành này trong các ngành khoa học xã hội và nhân văn.”