Review sách “Phải Trái Đúng Sai”: Công lý qua lăng kính triết học của Michael Sandel

“Phải Trái Đúng Sai” (tựa gốc: Justice: What’s the Right Thing to Do?) của Michael Sandel là một trong những tác phẩm triết học nổi bật nhất thế kỷ 21, được xuất bản lần đầu tại Mỹ vào năm 2009 và nhanh chóng trở thành một cuốn sách best-seller. Tại Việt Nam, cuốn sách được Nhà xuất bản Trẻ phát hành vào năm 2011, nằm trong dự án “Tủ sách Cánh Cửa Mở Rộng” do Giáo sư Ngô Bảo Châu và nhà văn Phan Việt khởi xướng, với mục tiêu mang đến những tác phẩm giá trị của thế giới cho độc giả Việt. Được tái bản nhiều lần, gần đây nhất vào năm 2023, “Phải Trái Đúng Sai” không chỉ là một cuốn sách về công lý và đạo đức, mà còn là lời mời gọi sâu sắc để mỗi người suy ngẫm về những câu hỏi nền tảng: Điều gì là đúng? Điều gì là sai? Và làm thế nào để chúng ta sống một cuộc đời có ý nghĩa trong một xã hội đầy rẫy những mâu thuẫn? Cùng Fahasa tìm hiểu ngay trong bài viết dưới đây. 

Giới thiệu tác giả Michael Sandel

Michael J. Sandel (sinh năm 1953) là một triết gia chính trị người Mỹ, hiện là giáo sư tại Đại học Harvard, nơi ông giảng dạy khóa học nổi tiếng “Justice” (Công Lý) – một trong những khóa học thu hút hàng ngàn sinh viên và hàng triệu người xem trực tuyến trên toàn cầu. Trước khi trở thành một biểu tượng trong lĩnh vực triết học ứng dụng, Sandel tốt nghiệp Đại học Brandeis và nhận bằng Tiến sĩ tại Đại học Oxford dưới sự hướng dẫn của triết gia Charles Taylor. Với hơn ba thập kỷ giảng dạy tại Harvard, ông đã biến những khái niệm triết học khô khan thành những cuộc đối thoại sống động, gần gũi với đời sống thực tế.

Sandel nổi tiếng không chỉ vì kiến thức uyên thâm, mà còn vì khả năng truyền tải tư tưởng phức tạp một cách dễ hiểu và cuốn hút. Ông thường sử dụng phương pháp Socratic – đặt câu hỏi và khuyến khích tranh luận – để dẫn dắt người đọc và sinh viên khám phá những vấn đề đạo đức gai góc. Ngoài “Phải Trái Đúng Sai”, ông còn là tác giả của nhiều cuốn sách nổi tiếng khác như “What Money Can’t Buy: The Moral Limits of Markets” (Tiền Không Mua Được Gì) và “The Tyranny of Merit” (Sự Chuyên Chế của Công Trạng). Với “Phải Trái Đúng Sai”, Sandel không chỉ khẳng định vị thế của mình trong giới học thuật, mà còn mở ra một cánh cửa để công chúng tiếp cận triết học – đúng như tinh thần của tủ sách “Cánh Cửa Mở Rộng”.

Nội dung cuốn sách “Phải Trái Đúng Sai”

“Phải Trái Đúng Sai” không phải là một cuốn sách triết học truyền thống với những khái niệm trừu tượng khó hiểu. Thay vào đó, Sandel bắt đầu bằng những tình huống thực tế, gần gũi, và đôi khi gây tranh cãi dữ dội, để đặt người đọc vào vị trí phải suy ngẫm và đưa ra lựa chọn. Cuốn sách được chia thành 10 chương, mỗi chương tập trung vào một khía cạnh của công lý và đạo đức, gắn liền với các học thuyết triết học lớn từ cổ đại đến hiện đại. Nội dung chính xoay quanh ba cách tiếp cận cơ bản về công lý: tối đa hóa hạnh phúc (chủ nghĩa công lợi), tôn trọng tự do cá nhân (chủ nghĩa tự do), và nuôi dưỡng đức hạnh (triết học Aristotle).

1. Chủ nghĩa công lợi (Utilitarianism)

Sandel mở đầu bằng câu hỏi: Nếu bạn phải chọn giữa việc hy sinh một người để cứu năm người khác, bạn sẽ làm gì? Ông giới thiệu tư tưởng của Jeremy Bentham và John Stuart Mill – những người cho rằng công lý là tối đa hóa hạnh phúc cho số đông. Qua các ví dụ như vụ án xe điện (trolley problem) hay việc định giá mạng sống trong các chính sách công, Sandel đặt ra thách thức: Liệu hạnh phúc của số đông có thực sự biện minh cho việc hy sinh quyền lợi của số ít?

2. Chủ nghĩa tự do (Libertarianism)

Tiếp theo, ông khám phá quan điểm của Robert Nozick và Immanuel Kant, nhấn mạnh tự do cá nhân và quyền tự quyết. Sandel phân tích các vấn đề như thuế khóa, thị trường tự do, và quyền sở hữu cơ thể (như việc bán nội tạng). Ông đặt câu hỏi: Liệu tự do cá nhân có giới hạn không, và nhà nước có quyền can thiệp vào đời sống cá nhân đến mức nào?

3. Triết học đức hạnh (Aristotelian Virtue Ethics)

Với Aristotle, Sandel quay về câu hỏi: Công lý không chỉ là làm đúng, mà còn là sống tốt. Ông thảo luận về mục đích của cuộc sống, vai trò của cộng đồng, và cách nuôi dưỡng các đức tính tốt qua các tình huống như trợ tử, phân biệt đối xử, và nghĩa vụ quân sự. Ở đây, Sandel nhấn mạnh rằng công lý không thể tách rời khỏi bối cảnh xã hội và giá trị chung.

4. Các vấn đề đạo đức hiện đại

Sandel không né tránh những chủ đề nhạy cảm như phá thai, hôn nhân đồng tính, trợ tử, hay sự công bằng trong giáo dục và kinh tế. Ông đưa ra các vụ việc thực tế – như bê bối của Tổng thống Bill Clinton hay chính sách ưu đãi người thiểu số – để minh họa cách các học thuyết triết học áp dụng vào đời sống. Thay vì đưa ra câu trả lời, ông khuyến khích người đọc tự tìm câu trả lời cho mình.

Cuốn sách kết thúc bằng lời kêu gọi suy ngẫm về một nền chính trị không chỉ dựa trên lợi ích cá nhân hay số đông, mà hướng tới mục tiêu cao hơn: một xã hội nơi mọi người cùng nhau sống vì điều tốt đẹp chung. Sandel viết: “Công lý không chỉ là vấn đề đúng sai, mà còn là cách chúng ta sống chung với nhau.”

Một cuốn sách dễ hiểu, kích thích tư duy và đầy tính nhân văn

Phong cách viết của Michael Sandel là một trong những lý do khiến “Phải Trái Đúng Sai” trở thành hiện tượng. Ông không viết như một học giả cao siêu, mà như một người dẫn chuyện tài tình, đưa người đọc vào những tình huống tưởng chừng đơn giản nhưng ẩn chứa chiều sâu triết học. Văn phong của ông rõ ràng, mạch lạc, và dễ tiếp cận, ngay cả với những người không có nền tảng về triết học.

Sandel thường bắt đầu mỗi chương bằng một câu chuyện cụ thể: một tai nạn xe điện, một vụ kiện pháp lý, hay một chính sách gây tranh cãi. Từ đó, ông đặt câu hỏi mở, dẫn dắt người đọc qua các lập luận của những triết gia lớn như Bentham, Kant, Mill, hay Rawls. Ông không áp đặt quan điểm, mà khuyến khích người đọc tranh luận nội tâm, tự đặt mình vào các vai trò khác nhau – nạn nhân, người ra quyết định, hay nhà lập pháp. Chính điều này khiến cuốn sách trở thành một trải nghiệm tương tác, thay vì chỉ là một bài giảng khô khan.

Một điểm nhấn khác là sự hài hước nhẹ nhàng và tính nhân văn trong cách viết của Sandel. Ông không ngại đưa ra những chi tiết đời thường để minh họa: từ chuyện một người đàn ông kiện công ty đường sắt vì bị mất vé, đến việc định giá mạng sống của một công nhân trong các chính sách bảo hiểm. Những ví dụ này không chỉ làm sáng tỏ lý thuyết, mà còn khiến người đọc cảm thấy triết học không xa rời cuộc sống.

Tuy nhiên, cuốn sách không dễ đọc với tất cả mọi người. Một số đoạn đòi hỏi sự tập trung cao độ, đặc biệt khi Sandel phân tích các khái niệm phức tạp như “luật đạo đức phổ quát” của Kant hay “tấm màn vô minh” của Rawls. Dẫu vậy, phần thưởng cho sự kiên nhẫn là một cái nhìn sâu sắc và toàn diện về công lý, đạo đức, và cách chúng định hình xã hội.

Bài học về tư duy phản biện và trách nhiệm công dân

Sandel chỉ ra rằng công lý không phải là một khái niệm có thể trả lời một cách dễ dàng. Những vấn đề đạo đức luôn có tính phức tạp và phụ thuộc vào quan điểm của mỗi người. Điều đúng với người này có thể sai với người khác, tùy thuộc vào nền tảng triết học mà họ theo đuổi. Cuốn sách này nhắc nhở chúng ta rằng công lý không phải là một đáp án duy nhất, mà là một câu hỏi mở, nơi mỗi cá nhân có quyền suy ngẫm và tiếp cận theo cách của riêng mình. Điều này cũng yêu cầu chúng ta phải cởi mở hơn với sự khác biệt, tránh vội vàng phán xét, và sẵn sàng lắng nghe ý kiến từ những quan điểm trái ngược.

Đặc biệt, Sandel khuyến khích người đọc không chỉ tiếp nhận những lý thuyết mà còn đặt câu hỏi về chúng. Ông mời chúng ta tự vấn về niềm tin và các giá trị mà chúng ta đã chấp nhận, tự hỏi: “Tại sao tôi nghĩ điều này là đúng?” và “Cơ sở nào để tôi bảo vệ quan điểm của mình?” Điều này giúp mở rộng tầm nhìn và làm phong phú thêm cuộc tranh luận, từ đó hình thành một xã hội công bằng, nơi công dân không chỉ tuân theo luật lệ mà còn tham gia vào các cuộc đối thoại mang tính xây dựng. Tư duy phản biện là chìa khóa giúp chúng ta không chỉ bảo vệ ý kiến của mình mà còn mở lòng với những luận điểm khác.

Một trong những luận điểm quan trọng của Sandel là công lý không chỉ gắn với quyền lợi cá nhân mà còn phải được nhìn nhận trong mối liên hệ với cộng đồng. Khác với chủ nghĩa cá nhân cực đoan, nơi quyền tự do cá nhân được đặt lên hàng đầu, Sandel nhấn mạnh rằng công lý thực sự là việc cân bằng giữa tự do cá nhân và lợi ích chung. Câu hỏi ông đặt ra là: “Làm sao để chúng ta duy trì sự tự do cá nhân mà không làm tổn hại đến lợi ích và giá trị chung của cộng đồng?” Câu hỏi này không chỉ làm người đọc suy ngẫm về trách nhiệm của mỗi cá nhân trong xã hội, mà còn về sự liên kết và tôn trọng lẫn nhau giữa các thành viên trong cộng đồng.

Sandel khẳng định rằng triết học và đạo đức không phải là những vấn đề xa vời mà chúng ta chỉ thảo luận trong các phòng học. Ông mang những lý thuyết triết học vào các vấn đề thực tế như giáo dục, y tế, chính trị, và các quyết định xã hội. Đạo đức không chỉ là một lý thuyết để nghiên cứu, mà là công cụ giúp chúng ta giải quyết những thách thức hàng ngày, từ việc đảm bảo sự công bằng trong giáo dục đến việc đưa ra các quyết định chính trị ảnh hưởng đến toàn xã hội. Điều này nhắc nhở chúng ta rằng triết học và đạo đức không phải là những khái niệm xa lạ, mà là những nguyên tắc sống cần thiết trong cuộc sống hàng ngày.

Một số trích dẫn hay và nổi bật 

• “Công lý không chỉ là vấn đề đúng sai, mà còn là cách chúng ta sống chung với nhau.”
• “Nếu chúng ta không tranh luận về những điều lớn lao, chúng ta sẽ mãi bị mắc kẹt trong những điều nhỏ nhặt.”
• “Tự do không phải là làm bất cứ điều gì ta muốn, mà là làm điều đúng đắn vì những lý do đúng đắn.”
• “Giá trị đạo đức không phải là thứ tự nhiên có, mà là thứ chúng ta học qua thực hành.”
• “Một xã hội công bằng không chỉ là nơi mọi người được đối xử bình đẳng, mà là nơi mọi người được sống xứng đáng với phẩm giá của mình.”

Cuốn sách này dành cho ai? 

“Phải Trái Đúng Sai” phù hợp với những ai yêu thích triết học, quan tâm đến đạo đức, hoặc muốn hiểu sâu hơn về cách xã hội vận hành. Nếu bạn là sinh viên, nhà giáo dục, luật sư, nhà báo, hoặc bất kỳ ai muốn rèn luyện tư duy phản biện, đây là cuốn sách dành cho bạn. Người trẻ có thể tìm thấy trong đó những câu hỏi kích thích trí tò mò, trong khi người lớn tuổi sẽ đồng cảm với những vấn đề về công lý và trách nhiệm cộng đồng. Tuy nhiên, nếu bạn mong đợi một cuốn sách giải trí nhẹ nhàng hoặc cung cấp câu trả lời rõ ràng, đây có thể không phải lựa chọn lý tưởng.

Múa sách “Phải Trái Đúng Sai” ở đâu?

Bạn có thể dễ dàng tìm mua cuốn sách “Phải Trái Đúng Sai” của tác giả Michael Sandel với giá tốt cùng nhiều ưu đãi hấp dẫn trên web/app Fahasa.com hoặc hệ thống nhà sách Fahasa trên toàn quốc. 

Lời kết 

“Phải Trái Đúng Sai” của Michael Sandel không chỉ là một cuốn sách – nó là một hành trình tư duy, một lời mời gọi để mỗi người nhìn sâu vào niềm tin của mình và cách mình sống trong xã hội. Với sự kết hợp giữa những câu chuyện thực tế, các học thuyết triết học kinh điển, và phong cách viết cuốn hút, Sandel đã biến một chủ đề tưởng chừng khô khan thành một trải nghiệm sống động và ý nghĩa. Dù không dễ đọc, cuốn sách là phần thưởng xứng đáng cho những ai kiên nhẫn, mang lại một cái nhìn đa chiều về công lý, đạo đức, và trách nhiệm của con người.

Ghé blog Fahasa để xem thêm nhiều nội dung hấp dẫn khác!