Từ lâu, đọc sách đã được xem là một thói quen tốt, không chỉ giúp mở rộng kiến thức, làm giàu vốn từ mà còn mang lại cảm giác thư giãn sau những giờ học tập và làm việc căng thẳng. Thế nhưng, bên cạnh những lợi ích quen thuộc ấy, việc đọc sách còn ẩn chứa nhiều lợi ích sâu sắc hơn mà bạn không ngờ đến có thể ảnh hưởng lớn đến sức khỏe, tinh thần và cả chất lượng cuộc sống của bạn.
1. Kéo dài tuổi thọ
Một trong những phát hiện đáng ngạc nhiên nhất từ các nghiên cứu khoa học về thói quen đọc sách chính là mối liên hệ giữa việc đọc sách và tuổi thọ. Cụ thể, một nghiên cứu đăng trên tạp chí Social Science & Medicine vào năm 2016 đã theo dõi 3.635 người từ 50 tuổi trở lên trong suốt 12 năm và phát hiện ra rằng: những ai duy trì việc đọc sách từ 3,5 giờ mỗi tuần trở lên có nguy cơ tử vong thấp hơn tới 23% so với những người không đọc sách. Ngay cả những người đọc ít hơn 3,5 giờ mỗi tuần vẫn có lợi với tỷ lệ tử vong thấp hơn 17% so với nhóm không đọc.
Điều đáng chú ý là lợi ích này không bị chi phối bởi các yếu tố như trình độ học vấn, thu nhập hay tình trạng sức khỏe ban đầu. Nói cách khác, tác động tích cực của việc đọc sách là mang tính phổ quát. Bất kỳ ai, ở bất kỳ đâu, chỉ cần duy trì thói quen đọc sách, đều có thể nhận được lợi ích rõ rệt.
Các nhà nghiên cứu cho rằng nguyên nhân nằm ở việc đọc sách thúc đẩy hoạt động nhận thức, giúp não bộ luôn năng động và linh hoạt. Ngoài ra, việc đọc cũng giúp làm giảm căng thẳng, một yếu tố nguy cơ quan trọng đối với nhiều vấn đề sức khỏe. Đáng nói hơn, nghiên cứu cho thấy việc đọc sách, đặc biệt là sách giấy, mang lại hiệu quả cao hơn hẳn so với việc đọc báo hay tạp chí. Lý do có thể nằm ở sự khác biệt trong mức độ tập trung và mức độ kích thích trí tưởng tượng: đọc sách thường đòi hỏi sự chú ý sâu và gắn kết lâu dài hơn, từ đó mang lại tác động tích cực rõ ràng hơn lên sức khỏe tinh thần và thể chất.
2. Giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và suy giảm nhận thức
Đọc sách không chỉ là một hoạt động giải trí hay học tập – mà còn là một hình thức “rèn luyện trí não” quan trọng, có thể giúp bạn bảo vệ chức năng nhận thức khi tuổi tác ngày càng cao. Theo một nghiên cứu quy mô lớn kéo dài 14 năm tại Đài Loan với sự tham gia của 1.960 người cao tuổi, những người duy trì thói quen đọc sách thường xuyên có nguy cơ suy giảm nhận thức thấp hơn đáng kể so với những người đọc ít hoặc không đọc (theo nghiên cứu Reading Activity Prevents Long-Term Decline).
Không dừng lại ở đó, một nghiên cứu khác được công bố trên Proceedings of the National Academy of Sciences cho thấy rằng những người thường xuyên tham gia vào các hoạt động kích thích trí tuệ – đặc biệt là đọc sách – có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer thấp hơn tới 2,5 lần so với những người ít tham gia các hoạt động mang tính thử thách trí não (theo nghiên cứu Mental Stimulation and Risk of Dementia).
Các nhà khoa học giải thích rằng việc đọc sách giúp xây dựng cái gọi là “dự trữ nhận thức” – một dạng “nguồn lực” của não bộ cho phép con người thích nghi và bù đắp cho những tổn thương do lão hóa hoặc bệnh lý gây ra. Nhờ vậy, quá trình suy giảm nhận thức diễn ra chậm hơn, đồng thời giúp duy trì khả năng tư duy, ghi nhớ và xử lý thông tin một cách linh hoạt dù ở tuổi già. Nói cách khác, mỗi trang sách bạn đọc hôm nay chính là một khoản đầu tư dài hạn cho sức khỏe tinh thần mai sau.
3. Thay đổi cấu trúc não bộ
Đọc sách không chỉ nuôi dưỡng tâm hồn và mở rộng tri thức – mà còn có thể tạo ra những thay đổi mang tính sinh học trong chính cấu trúc não bộ của chúng ta. Một nghiên cứu công bố năm 2020 trên tạp chí NeuroImage đã cho thấy: việc đọc sách có thể làm tăng khối lượng chất xám tại vùng vỏ não thái dương trước trái – khu vực đóng vai trò quan trọng trong quá trình xử lý ngôn ngữ, tư duy và nhận thức (theo nghiên cứu Gray Matter Volume and Reading Performance). Nghiên cứu này được thực hiện trên nhóm trẻ em, tuy nhiên các nhà khoa học tin rằng cơ chế tương tự cũng có thể áp dụng cho người lớn, bởi việc đọc sách kích thích sự hình thành và củng cố các kết nối thần kinh, đồng thời tăng cường hiệu quả xử lý thông tin trong não.
Nói cách khác, đọc sách không chỉ giúp bạn thông minh hơn mà còn làm cho não bộ của bạn “mạnh mẽ” hơn về mặt sinh học. Việc thường xuyên đọc sách giống như một dạng tập luyện thể chất cho trí não, thúc đẩy sự phát triển bền vững và lâu dài của khả năng tư duy, ghi nhớ, phân tích và học hỏi.
4. Giảm căng thẳng hiệu quả hơn nhiều phương pháp khác
Trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhịp sống ngày càng gấp gáp, căng thẳng đã trở thành một vấn đề phổ biến ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần của nhiều người. Trong số các phương pháp giúp giảm căng thẳng, đọc sách được chứng minh là một trong những biện pháp hiệu quả nhất. Một nghiên cứu do Mindlab International tại Đại học Sussex thực hiện năm 2009 đã chỉ ra rằng việc đọc sách trong vòng 6 phút có thể giúp giảm mức độ căng thẳng lên đến 68% – hiệu quả vượt trội so với các hoạt động thư giãn khác như nghe nhạc (61%), uống trà hoặc cà phê (54%), đi bộ (42%) hay chơi trò chơi điện tử (21%) (theo Galaxy Stress Research).
Nghiên cứu này được thiết kế với quy trình khoa học nghiêm ngặt: các tình nguyện viên được đưa vào trạng thái căng thẳng thông qua những bài kiểm tra và tác vụ có tính áp lực cao. Sau đó, họ được yêu cầu thực hiện một số hoạt động thư giãn khác nhau, trong đó có đọc sách. Dữ liệu sinh lý học được thu thập cho thấy việc đọc có tác dụng làm giảm nhịp tim, giảm căng cơ và đưa cơ thể vào trạng thái thư giãn sâu. Điều này được lý giải bởi khả năng của sách trong việc thu hút sự tập trung, chuyển hướng sự chú ý khỏi các yếu tố gây lo âu và kích thích trí tưởng tượng, từ đó tạo nên hiệu ứng an thần tự nhiên.
5. Cải thiện chất lượng giấc ngủ
Giấc ngủ chất lượng đóng vai trò thiết yếu đối với sức khỏe tổng thể, song không ít người hiện nay đang gặp khó khăn trong việc đạt được một giấc ngủ sâu và trọn vẹn. Trong số các phương pháp hỗ trợ cải thiện giấc ngủ, đọc sách, đặc biệt là sách in, là giải pháp đơn giản nhưng mang lại hiệu quả đáng kể. Một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Sleep Medicine đã cho thấy rằng việc đọc sách giấy trước giờ đi ngủ có thể cải thiện rõ rệt chất lượng giấc ngủ so với việc đọc trên các thiết bị điện tử (theo nghiên cứu Effects of Reading on Sleep).
Nguyên nhân chủ yếu nằm ở ảnh hưởng của ánh sáng xanh phát ra từ màn hình điện thoại, máy tính bảng hoặc thiết bị đọc kỹ thuật số. Loại ánh sáng này có thể ức chế quá trình sản sinh melatonin – hormone chịu trách nhiệm điều hòa chu kỳ giấc ngủ – từ đó gây ra tình trạng khó ngủ hoặc ngủ không sâu. Ngược lại, đọc sách giấy không tạo ra ảnh hưởng tiêu cực này, đồng thời giúp làm dịu hoạt động thần kinh, đưa cơ thể vào trạng thái thư giãn thích hợp để bước vào giấc ngủ.
Đối với những người thường xuyên gặp khó khăn trong việc “ngắt kết nối” vào ban đêm – do căng thẳng, lo âu hoặc thói quen sử dụng thiết bị số – việc hình thành thói quen đọc sách giấy trước khi đi ngủ không chỉ hỗ trợ giấc ngủ tốt hơn mà còn giúp thiết lập một nhịp sinh học ổn định và lành mạnh hơn về lâu dài.
Lời kết
Đọc sách không chỉ làm giàu tri thức mà còn mang đến những lợi ích thiết thực cho sức khỏe thể chất và tinh thần. Dù bận rộn đến đâu, hãy dành chút thời gian mỗi ngày để đọc sách vì sức khoẻ tương lai của chính bạn.
